سوره انسان آيه «3»
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً
ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا كفران كند.
نكته و تفسير:
هدايت در اينجا معنى وسيع و گستردهاى دارد كه هم هدايت تكوينى را شامل مىشود و هم هدايت فطرى و هم تشريعى را هر چند سوق آيه بيشتر روى هدايت تشريعى است. توضيح اينكه از آنجا كه خداوند انسان را براى هدف ابتلاء و امتحان و تكامل آفريده است، مقدّمات وصول به اين هدف را در وجود او آفريده و نيروهاى لازم را به او بخشيده اين همان هدايت تكوينى است.
سپس در اعماق فطرتش عشق به پيمودن اين راه را قرار داده و از طريق الهامات فطرى مسير را به او نشان داده، و از اين نظر هدايت فطرى نموده است.
و از سوى ديگر، رهبران آسمانى و انبياى بزرگ را به تعليمات و قوانين روشن براى ارائه طريق مبعوث كرده، و به وسيله آنها هدايت تشريعى فرموده است.
البتّه تمام اين شعب سه گانه هدايت، جنبه عمومى دارد، و همه انسانها را شامل مىشود.
رويهمرفته اين آيه به سه مسأله مهم و سرنوشت ساز در زندگى انسان اشاره مىكند: مسأله تكليف، مسأله هدايت و مسأله آزادى اراده و اختيار كه لازم و ملزوم يكديگر و مكمّل يكديگرند.
در ضمن جمله «انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا» خط بطلان بر مكتب جبر مىكشد. تعبير «شاكرا» و «كفورا» مناسبترين تعبيرى است كه در اينجا امكان دارد، چرا كه در مقابل نعمت بزرگ هدايت الهى آنها كه پذيرا و تسليم شوند و راه هدايت پيش گيرند، شكر اين نعمت را بجا آورده، و آنها كه مخالفت كنند كفران كرده اند.
و از آنجا كه از دست و زبان هيچكس بر نمىآيد، كه از عهده شكرش بدر آيد، در مورد شكر تعبير به اسم فاعل كرده، در حالى كه در مورد كفران تعبير به كفور (صيغه مبالغه) آمده، زيرا آنها كه اين نعمت بزرگ را ناديده بگيرند، بالاترين كفران را كردهاند، چرا كه خداوند انواع وسائل هدايت را در اختيار آنها گذارده، و اين نهايت كفران است كه همه را ناديده بگيرد و راه خطا برود.
ضمنا بايد توجه داشت كفور واژه اى است كه هم در مورد كفران نعمت به كار مىرود و هم در مورد كفر اعتقادى.
پيامها:
1- خداوند حجّت را بر انسان تمام كرده است. «انّا هديناه السبيل»
2- راه درست، يك راه بيش نيست. «انّا هديناه السبيل» (كلمه «سبيل» مفرد است)
3- هدايت نعمتى درخور سپاس است. «انّا هديناه السبيل اِمّا شاكراً» پيمودن راه دين، شكر الهى و انحراف از آن، كفران و ناسپاسى است.
4- افراد بسيارى مىتوانند به شكرانه هدايت الهى آن را بپذيرند، «انّا هديناه السبيل اِمّا شاكراً» ولى شكر كامل تنها نصيب عدّه قليلى مىشود. « قليل من عبادى الشكور»
5 - كسانى كه هدايت انبيا را نپذيرند، بالاترين مرحله از كفر را مرتكب شدهاند. (قرآن به جاى آنكه بگويد: «امّا شاكراً و امّا كافراً» فرمود: «اِمّا شاكراً و امّا كفوراً» كه كفور صيغه مبالغه است)
6- هركس شاكر نباشد كفور است، راه سومى وجود ندارد. «اِمّا شاكراً و امّا كفوراً»
|